Duygusal İstismar Nedir?
İstismar, sözlük anlamına bakıldığında “bir başkasının iyi niyetini kötüye kullanma” ve “sömürme” anlamlarını taşıyor. Günlük yaşantıda, istismar denilince akıllara sıklıkla fiziksel ve cinsel istismar ya da çocuk istismarı kavramları geliyor. Merceği biraz olsun uzaklaştırıp baktığımızda ise, aslında istismar kelimesinin çok geniş bir tanıma ve alana sahip olduğunu görebiliriz.
İstismar, günlük yaşantımızda tanışmadığımız kişiler tarafından uygulanabilir olmasının yanında, sıklıkla yakın ilişkiler içinde olan kişilerin birbirine uyguladığı; güç göstermeye, baskı uygulamaya ve kontrol etmeye yönelik davranışlar bütününü oluşturuyor. Fiziksel, sözel, psikolojik, cinsel ya da ekonomik istismar çeşitleri çoğunlukla aile bireyleri, arkadaşlar, romantik ilişki içindeki partnerler ya da çocuk ve yaşlılar üzerinde uygulanabiliyor. Sıklıkla bilinen bu istismar türlerinin yanında kontrolcü, eleştirel, yargılayıcı, kişisel sınırlara saygı duymayan tutum ve davranışların da duygusal istismar içerdiğini biliyor olmak önemli. Bugün bu yazıda istismar kavramına, özellikle bu şekilde maruz kalınan duygusal istismar tutumları üzerinden bakmaya çalışacağım.
İstismarı uygulayan kişi çoğunlukla manipülatif, kontrolcü, büyüklenmeci, saldırgan ve zorba kişilik özelliklerine sahip olabilir. İstekleri ve ihtiyaçlarının karşılanması konusunda size baskı uygulayabilir, tatlı bir dil kullanarak sizin gerçekte yapmak istemediğiniz şeyleri size yaptırma konusunda manipüle edebilir. Eğer karşınızdaki öfkeli, kızgın ya da sert mizaca sahip bir istismarcı ise, kendini otoriter figürü gibi göstererek sizi korkutup tehdit altında hissettirebilir. Siz ise, tehdit hissi ile birlikte ortaya çıkan korku, endişe ve stres gibi zorlayıcı duygular ile baş edebilmek için fedakar ve boyun eğici bir tavır takınmak ve dolayısıyla istemediğiniz şekilde davranmak zorunda hissedebilirsiniz. Bu şekilde, dinlenmemiş, küçük düşürülmüş, aşağılanmış, suçlanmış, yargılanmış, alay edilmiş ve değersiz hissettirilmiş olduğunuzu fark ettiğiniz zamanlarda istismara, özellikle de duygusal/sözel istismara maruz kalıyorsunuz demektir.
Duygusal istismarın söz konusu olduğu bir başka durum ise, kişisel alanınıza saygı duyulmaması ile birlikte, talep edilen herhangi bir şey karşısında “hayır” cevabınızın kabul görmediği ve hatta tam tersi; ikna edilmeye dair karşılaştığınız tutumlardır. Bunu yaparken karşınızdaki kişi ısrarcı, baskıcı, pasif agresif (küsmek, konuşmamak gibi) davranışlar sergiliyor olabilir. Tüm bunları yaparken niyeti kötü gözükmüyor olmakla birlikte sizin iyiliğinizi düşündüğü için bu davranışları sürdürdüğünü ifade edebilir. Fakat bu durum, haklarınıza ve sınırlarınıza saygı duyulmadığı, istek ve ihtiyaçlarınızın görmezden gelinip yok sayıldığı anlamına gelir.
Pascale Chapaux-Morelli ile Pascal Couderc tarafından yazılan ve İletişim Yayınları tarafından basılan İkili İlişkilerde Duygusal Manipülasyon kitabında yazarlar buna benzer durumları şu sözlerle ele alıyor.
“Aşırı yardımseverlik, kendini vazgeçilmez kılmayı, diğeri üzerinde belli bir güç edinmeyi sağlar. Bu, aynı zamanda, gerektiğinde, karşılık istemeyi ya da sitemde bulunmayı sağlar; önceden yapılmış olan fedakarlıklar da bunları haklı gösterir: ‘Senin için yaptığım bunca şey karşısında en azından her hafta arkadaşlarınla dışarı çıkmaktan vazgeçebilirsin!’” (sf. 44)
Kitap, manipülatif ve narsist bir partnere sahip olan kişilerin romantik ilişkileri veya evliliklerinde ne yaşadıklarını fark etmeleri ve nasıl önlem alabileceklerine dair bilgi edinmeleri konusunda güzel bir kaynak sunuyor.
İstismara Boyun Eğmemek
İstismar, çoğunlukla tek bir kez yaşanan bir davranışı değil süregelen ve sistematik bir şekilde maruz kalınan davranışlar bütününü kapsar. Dolayısıyla istismara maruz kalan kişi, süreç içerisinde kendini giderek daha da yalnızlaştığı bir durumun içinde bulabilir. Çünkü istismarcı için en önemli şey, karşısındaki kişinin kendini değersiz, güçsüz, yetersiz, sevilemez hissederek diğer insanlardan uzaklaşmasını sağlamaktır. Bu sayede, mağdur kişi istismardan kurtulmanın yollarını görememeye başlar ve zarar gördüğü ilişki içinde sıkışıp kalır. Bu istismarcı için büyük bir kazanımdır.
Hayatımızdaki zorlu durumlar ile başa çıkmak için ihtiyacımız olan en önemli kaynaklardan biri, sosyal çevre desteğidir. İstismar söz konusu olunca, mağdur kişinin kendini yalnız hissetmemesi, destek alabileceği ve sırtını yaslayabileceği kişilerin varlığını bilmesi çok büyük önem taşıyor. Yalnız olmadığını, onu destekleyen birilerinin varlığını bilen kişi aynı zamanda kendini güçlü de hissedecektir ve kendini korumanın yollarını araştırmaya başlayacaktır. Bu sayede, yavaş yavaş dahi olsa hayatının kontrolünü yeniden kendi eline alabilecektir.
Eğer siz istismar türlerinden herhangi birine uğruyor ya da bir yakınınızın uğradığını düşünüyorsanız, istismarı uygulayan kişinin kim olduğu önemli olmaksızın önce sosyal çevrenizde güvenebileceğiniz, size yardımcı olabileceğini düşündüğünüz kişiler ile durumu paylaşın ve daha sonra bir klinik psikologdan veya bir kurumdan destek almayı ertelemeyin.
Last modified: Ocak 9, 2022
