Kısa çalışma, ilk defa 4857 sayılı İş Kanunu ile birlikte hukuk sistemimize girmiş ve kanunumuzun 65. maddesinde düzenlenmiştir. Daha sonra kısa çalışmaya ilişkin İş Kanunu’ ndaki düzenleme ilga edilerek 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’ nun ek 2.maddesinde yer almıştır. Kısa çalışma ödeneğinin ödenmesine ilişkin ayrıntılar ise “Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Hakkında Yönetmelik” de düzenlenmiştir.
Üç ayı geçmemek üzere4447 sayılı Kanunun Ek 2’nci maddesinde sayılan gerekçelerle; işyerinde uygulanan çalışma süresinin, işyerinin tamamında veya bir bölümünde geçici olarak en az üçte bir oranında azaltılması veya süreklilik koşulu aranmaksızın en az dört hafta süreyle faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması halinde mevzuata uygun kısa çalışmadan bahsedilebilecektir.
Kısa Çalışmanın Şartları
Mevzuatımıza uygun kısa çalışmadan söz edebilmek için öncelikle 4447 sayılı Kanunun Ek 2. Maddesindeki şartların mevcut olması gerekir.
1- Öncelikle kısa çalışmayı gerektiren bir durumun bulunması gerekir.Bu gerektirici haller; genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebepler olarak belirtilmiştir. Kriz tanımı ise ilgili yönetmelikte yapılmıştır. Buna göre ulusal veya uluslararası ekonomide ortaya çıkan olayların, ülke ekonomisini ve dolayısıyla işyerini ciddi anlamda etkileyip sarstığı durumlarda genel ekonomik kriz; bu olaylardan doğrudan etkilenen sektörler ve bunlarla bağlantılı diğer sektörlerdeki işyerlerinin ciddi anlamda sarsıldığı durumlarda sektörel kriz; bu olaylardan dolayı belirli bir il veya bölgede faaliyette bulunan işyerlerinin ekonomik olarak ciddi şekilde etkilenip sarsıldığı durumlarda ise bölgesel kriz söz konusu olmaktadır.
Bu kriz hallerinin haricinde zorlayıcı sebebin bulunması halinde de işverenler kısa çalışmaya geçebilecektir. Zorlayıcı sebep, işverenin kendi sevk ve idaresinden kaynaklanmayan, önceden kestirilemeyen, bunun sonucu olarak bertaraf edilmesine imkân bulunmayan, geçici olarak çalışma süresinin azaltılması veya faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması ile sonuçlanan dışsal etkilerden kaynaklanan dönemsel durumları ya da deprem, yangın, su baskını, heyelan, salgın hastalık, seferberlik gibi durumları ifade eder.
Ekonomik kriz ile dışsal etkilerden kaynaklanan dönemsel etkilerden ileri gelen zorlayıcı sebeplerin varlığı, işçi veya işveren sendikaları konfederasyonlarının iddia etmesi ya da bu yönde kuvvetli emarenin bulunması halinde İŞKUR Yönetim Kurulu tarafından kısa çalışma başvurularının yapılabilmesi için karar alınması gerekir.
2- Çalışma süresi, geçici olarak önemli ölçüde kısaltılmalı veya tamamen kaldırılmalıdır.Yukarıda belirttiğimiz sebeplere dayanarak işveren, işyerinde faaliyeti durdurmalı ya da önemli ölçüde azaltmalıdır. Bu kısıtlamaların işyerinin tümünde olabileceği gibi bir bölümünde olması da mümkündür.
Faaliyetin durması, işyerinin tamamı açısından zorunlu olmayıp, kısmen (bir bölümünün) durması halinde de yeterli kabul edilecektir. Faaliyetin tamamen durdurulması, işçilerin tamamının; kısmen durdurulması ise bazı bölümlerdeki işçilerin kısa çalışmaya tabi tutulması anlamına gelir. Örneğin salgın sebebiyle işyerindeki üretimin durdurulmasına rağmen finans biriminin çalışması halinde, kısa çalışmaya geçilen bölümler için kısa çalışma ödeneğine başvurulması da mümkündür.
İşyerinin tümü yahut bir kısmında faaliyet durabileceği gibi önemli ölçüde azaltılması da söz konusu olabilir. Kanundaki “önemli ölçü” ibaresi, yönetmelikte çalışma süresinin “en az 1/3 oranında” azaltılması olarak açıklığa kavuşturulmuştur. İşyerinin tamamı ya da bir bölümünde çalışma süresinin en az 1/3 oranında azaltılması halinde de kısa çalışma söz konusu olabilecektir.
Ödenekten Yararlanma Süresi
Kısa çalışma ve kısa çalışma ödeneğinin düzenlendiği 4447 sayılı Kanunun Ek 2. Maddesinde 3 ayı aşmamak üzere kısa çalışma yapılabileceği düzenlenmiştir. Cumhurbaşkanı, bu 3 aylık süreyi 6 aya kadar uzatma yetkisine sahiptir.
Zorlayıcı sebeple kısa çalışma yapıldığı durumda ödemeler, 4857 sayılı İş Kanunu m. 40’ta öngörülen 1 haftalık süreden sonra başlayacaktır. Bu 1 haftalık süre için kurum tarafından ödeme yapılmamakta ve işçinin çalışmadığı her gün için işveren tarafından yarım ücret ödenmesi gerekmektedir.
Mevzuatımızda kısa çalışma ödeneğinin süresi, 3 ayı aşmamak üzere kısa çalışma süresi kadar olacağı belirtilmişse de zorlayıcı sebeple kısa çalışma yapıldığı takdirde ödeme, kısa çalışma süresinden bir hafta kısa olarak yapılacaktır.
Kısa Çalışma Ödeneğinin Miktarı
Her çalışanın ödenekten yararlanma miktarı, ücretlerine göre farklılık göstermektedir. Kısa çalışma ödeneği, işçinin son 12 aylık ortalama brüt kazancının %60’ıdır. Bu şekilde belirlenecek ödenek miktarının hiçbir şekilde ödeme zamanındaki brüt asgari ücretin 1,5 katını geçemeyeceği de yine kanunda düzenlenmiştir. 2020 yılı itibarıyla tavan miktar, 4.414,50 TL’dir.
İşyerinde faaliyetin durması halinde, son 12 aya göre aylık ortalama brüt ücretinin %60’ı İŞKUR tarafından kısa çalışma ödeneği adı altında ödenecek olup, işverenlerin ödeme yapması gerekmemektedir. Çalışma süresinin azalması halinde ise çalışılan sürenin ücretini işveren ödemekle yükümlü olup, çalışılmayan süre ücretinin %60’ı İŞKUR tarafından ödenir.
Kısa çalışma ödeneğinden % 0,759 oranında damga vergisi kesilip, net tutar direkt olarak çalışanlara yatırılır. Damga vergisi haricinde ödenekten herhangi bir kesinti yapılmayıp, çalışılmayan süreler için uzun ve kısa vadeli sigorta primleri ödenmez.
Ödenekten Yararlanabilecek İşçiler
İşverenin kısa çalışma başvurusunun kabulü, bütün çalışanların ödenekten faydalanacağı anlamına gelmemektedir. İŞKUR, işverenin sunmuş olduğu listede bulunan işçilerle sınırlı olarak denetim yapacağından işverenin kuruma bildirmediği işçiler, kısa çalışma ödeneğinden faydalanamayacaktır.
Kuruma sunulan listede yer alan ve kısa çalıştırılacağı bildirilen işçilerin ödenekten yararlanabilmesi için, fesih haricinde işsizlik sigortasını hak etme koşullarını yerine getirmiş olmaları gerekir. Bu sebeple son 3 yıl içerisinde en az 600 gün sigortalı olan ve kısa çalışmaya başlanılan dönemden önceki son 120 gün hizmet sözleşmesi devam eden işçiler yararlanabilecektir. Bu iki şarta beraber sahip olan işçiler, kısa çalışma ödeneğinden yararlanabilecektir. Kısa çalışma başvurusu yapan işverenin yanında çalışmaya başladığı sürenin 120 gün öncesine ait olması yeterli olup, bu sürede çeşitli gerekçelerle eksik gün primleri olmasının bir önemi bulunmamaktadır.
4447 sayılı Kanuna eklenen Geçici madde 23 ile, Covid-19 sebebiyle 30.06.2020 tarihine kadar yapılacak kısa çalışma başvurularında ödenekten yararlanacak işçilerde aranan şartlar, bu dönemle sınırlı olmak üzere hafifleştirilmiştir. Bu düzenlemeye göre koronavirüs sebebiyle yapılacak kısa çalışma başvurularından, son 3 yılda en az 450 gün sigortalı olan ve kısa çalışmaya başlanılan dönemden önceki son 60 gün hizmet sözleşmesi devam eden işçiler, kısa çalışma ödeneğinden faydalanabilecektir. Bu koşulları sağlamayanlar, kısa çalışma süresini geçmemek üzere son işsizlik ödeneği hak sahipliğinden kalan süre kadar kısa çalışma ödeneğinden yararlanabilirler. 30 Haziran 2020’ye kadar yapılan başvurular için getirilen bu şartların geçerliliği, cumhurbaşkanı kararıyla 31.12.2020 tarihine kadar uzatılabilecek ve sigortalılık süresine ilişkin şartlar da değiştirilebilecektir.
Yukarıda belirtilen şartların haricinde, yaşlılık aylığı alan işçiler kısa çalışma ödeneğine hak kazanamamaktadır. Kısa çalışma ödeneği alırken yaşlılık aylığı bağlanan, yeni işe giren, silah altına alınan işçilerin kısa çalışma ödeneği kesilir. Yine kısa çalışma ödeneğinden faydalandığı sırada geçici iş göremezlik ödeneği almak da mümkün olmayıp, geçici iş göremezlik ödeneğine alınması halinde raporun başladığı tarih itibarıyla kısa çalışma ödeneği kesilecektir. Bu sebeple kısa çalışma ödeneğinden faydalanan işçilerin, ayrıca geçici iş göremezlik ödeneği almak için rapor ibraz etmemelerinde fayda vardır. Aksi halde kısa çalışma ödeneği kesilecektir.
4857 sayılı kanun baskamecra Covid-19 hukuk iş hukuku iş kanunu iş ve sosyal güvenlik hukuku işkur kısa çalışma kısa çalışma ödeneği kısa çalışmanın şartları özgür yaşasın pandemi
Last modified: Mayıs 26, 2020
